Op een vrijdagmiddag heb ik met vijf docenten binnen het christelijk voortgezet onderwijs een eerlijk gesprek over docentschap en geloof. We praten over geloof, twijfel en interne secularisatie. Hoe kun je de leerlingen voorgaan in het geloof en tegelijk eerlijk zijn over je eigen zoektocht en vragen?

Advies nodig dus. Daarom was mijn volgende stop bij dominee Bram Beute. Hij schreef het boek Ik geloof, geloof ik en gaat in op de vragen van de vijf docenten.

Docent Dirk trapt af: “Ik heb in mijn leven veel geloofstwijfel gekend, dat zit ook erg in mijn karakter. Maar het stellen van kritische en moeilijke vragen over God en de Bijbel werd niet erg gevoed door mijn vrijgemaakt gereformeerde traditie. Nu zeg ik dat mijn geloof er juist erg door verdiept en veranderd is in plaats van dat ik het kwijtgeraakt ben.

Ik ben godsdienstdocent en vooral in het begin dacht ik: ‘ik moet toch wel voldoen aan een soort duidelijke standaard’ waardoor ik het gevoel had wat krampachtig binnen de gereformeerde lijntjes te moeten blijven.

Maar ik heb me nu meer verzoend met mijn geloofstwijfel. Onder andere de boeken van Thomas HalíkEnkele boeken van Thomas Halík: Geduld met God, De nacht van de biechtvader en Raak de wonden aan. hebben mij erg geholpen. Dat je het bestaan van God kunt ontkennen, dat je je voorstellingen van God steeds weer kunt afbreken is juist iets heel noodzakelijks om überhaupt in God te kunnen geloven. De wereld is wat minder zwart-wit geworden. Ik denk niet zozeer in een heldere verdeling tussen gelovigen en ongelovigen. Er zijn meer grijstinten gekomen.

Maar ik denk niet dat ik mijn leerlingen ermee dien als ik mijn eigen zoektocht heel expliciet inbreng in mijn lessen. Het komt er vooral op neer dat we bij godsdienst verschillende manieren om ergens tegenaan te kijken presenteren en het uiteindelijke oordeel bij de leerlingen zelf neerleggen. Maar ik ben niet te beroerd om te zeggen waar ik zelf sta.

Voor mijzelf zijn vooral docenten vormend geweest die op cruciale momenten zichzelf en hun eigen verlangen lieten zien. Dat die kern zichtbaar wordt – daar worden ze gevormd.”

Verlangen, das nou net een woord waar dominee Bram Beute wel wat mee kan.

Terug naar het gesprek. Docente Esther: “Of ik wel eens twijfel aan mijn geloof? Ik ben eerder bang dat twijfel de nieuwe zekerheid is geworden. Zeker weten doen we niets meer. Ik vraag me onderhand af of we niet gewoon een seculiere organisatie met een christelijk sausje zijn geworden. Er is heel veel ruimte gekomen om alles te zeggen wat je denkt en vindt, en het is heel gezellig allemaal, maar ik mis wel eens de bereidheid om Jezus na te volgen. Dat onze christelijke identiteit werkelijk belichaamd is in alles wat we doen. Dat onze band met Jezus van ons afstraalt als organisatie.

‘Joh, wees toch niet altijd zo bescheiden’, zei een collega laatst tegen me. Dan denk ik: als dat al niet meer kan in een christelijke organisatie… Dat bescheidenheid een ondeugd in plaats van een deugd is geworden.”

Dus ik heb God weer terug gevonden, maar het hele kerkelijke kader en de bijbehorende regeltjes heb ik toen losgelaten. Ik merk dat veel collega’s daar nu mee worstelen, maar dat heb ik al veel eerder leren relativeren. Het gaat niet om de regeltjes, of het geven van de juiste antwoorden, maar over hoe je je verhoudt tot God en of je Jezus navolgt.

Ik geef natuurkunde en dat levert natuurlijk ook spannende vragen op over je interpretatie van de Bijbel. Ik ga zelf vrij relaxed om met evolutie en lees de Bijbel niet zo letterlijk meer als het gaat om het ontstaan van de aarde. Maar ik merk ook hier dat juist collega’s er moeite mee hebben dat ik een poster over de oerknal in het lokaal heb hangen. ‘Wat voor beeld geef je dan aan de ouders?’.

Het lukt me overigens wel om mijn eigen zoektocht te delen met leerlingen. Merkwaardig genoeg hadden we laatst een ontzettend goed gesprek juist toen een leerling eerlijk aangaf niet meer te geloven.”

Twijfel en zekerheid. Scholen die oude gewoonten en waarheden los laten. Hoe ga je daar nu mee om? Volgens Beute draait het vooral om de richting die je kiest als docent of school. Laat je 'de waarheid' los of kies je voor wat echt belangrijk is?

Docent Bastiaan: “Ik heb zelf een tijd lang niet geloofd, maar het is wel weer sterk teruggekomen toen ik als student bij de Navigators ging. Nog altijd lees ik veel over vragen die met geloof en twijfel te maken hebben, maar dat doe ik meer ‘voor de twijfelaars’ dan dat ik het voor mezelf doe. Ik merk ook dat wanneer ik het over het geloof heb, ik in gedachten veel bezig ben met die leerlingen van wie ik weet dat ze niet meer geloven. Terwijl ik ook denk: mag ik niet wat robuuster mijn christelijke geluid laten klinken? Ik ben bang mensen af te stoten.

Ja, ik geloof dat God bestaat. Maar ik heb veel vragen over hoe Hij dan precies is. Is Hij werkelijk degene die zijn Geest geeft, die een plan met je heeft, die je leven krachtig vernieuwt? Is de heilige Geest echt zo magisch aanwezig zoals veel Pinkstergelovigen doen vermoeden?

Het geeft mij rust als ik weer even besef dat het geloof niet draait om alles wat ik er over weet en hoe ik het beredeneer. Het is veel belangrijker dat ik het knielend kan aannemen.

Maar wat Esther aangaf vind ik voor onze school wel een belangrijke vraag: gaat je identiteit over de zaken die je onderschrijft of is het iets waar je je leven naar vormt?”

Het is echter soms lastig om dat gesprek met elkaar te voeren, zo zeggen de docenten. Lastig om echt te delen waar je mee worstelt. Volgens Beute is het essentieel om je als leraar of schoolleider kwetsbaar op te stellen.

Judith: “Tien of vijftien jaar geleden hadden leerlingen misschien wel echt behoefte aan docenten die eerlijk hun geloofstwijfel lieten blijken. Als je nu zegt: ‘ik weet het ook allemaal niet zeker’, dan halen ze hun schouders op. Misschien zijn wij als jongere generatie docenten wel erg bezig met allerlei strengheid uit onze jeugd, waar leerlingen helemaal geen idee meer van hebben. Ze gaan er veel lichter mee om dan wij.

Mijn eigen geloof gaat gewoon op en neer. De mogelijkheid om eerlijk te zijn over die pieken en dalen is er wel. Maar vaak denk ik: heeft het zin om het daar nu met ze over te hebben?

Soms is het ook lastig. Bidden nadat je een groep les hebt gegeven waar je de vloeken en de vieze grappen over en weer hoort gaan. Waar ze totaal respectloos met elkaar omgaan. Dat probeer ik dan wel even ter sprake te brengen. Als er tijd is. Er is ook wel respect voor het gebed, maar ze gaan echt niet meer zitten mee te bidden dan, zoals vroeger wel gebeurde. Soms zitten ze gewoon allemaal andere dingen te doen tijdens het gebed.”

Twijfel je waar God is? Of wie Hij is? Dan zou je via deze vier lessen van Egbert Brink met Job de ring in kunnen gaan. Om te worstelen. Om zonder ophouden te vragen. Om God en het leven beter te leren begrijpen. Om wijsheid te vinden.