Educatieve toepassingen met AI worden aan het onderwijs verkocht met de belofte dat ze tijd besparen en bijdragen aan efficientie. Los van de vraag of dat ook zo is, moeten we onszelf blijven afvragen: willen we altijd tijd besparen?

Daar had ik het over tijdens de bijeenkomst ‘AI: zorg of zegen?’, georganiseerd door het Expertisecentrum Onderwijs en Identiteit en Verus op 31 januari 2025.

Eén aspect dat ik in mijn verhaal benadrukte was de geschiktheid van ‘oude’ verhalen voor een vertragend perspectief op de huidige technologie. Die ‘razende’ technologie, de patsertechnologie AI niet uitgezonderd, verleidt ons, overdondert ons met snelheid en gemak, vergezeld van de belofte dat allerlei onderwijsproblemen zo kunnen worden opgelost. Een paar slimme ‘prompts’ volstaan.

Maar als we een stap terug doen dan zien we dat in AI dikwijls een oplossing schuilgaat die op zoek is naar een probleem.

De Kleine Prins

De Kleine Prins van Antoine de Saint-Exupéry is zo’n oud verhaal met bijzondere waarde voor het heden. In het beroemde boekje ontmoet de kleine prins een koopman die ons nu misschien AI zou hebben aangeboden.

Dat gaat zo:

"Goedemorgen," zei de kleine prins.

"Goedemorgen," zei de koopman.

Dit was een koopman die pillen verkocht die waren uitgevonden om dorst te lessen. Je hoefde maar één pil per week te slikken, en je zou geen behoefte meer hebben om iets te drinken.

"Waarom verkoop je die?" vroeg de kleine prins.

"Omdat ze een enorme hoeveelheid tijd besparen," zei de koopman. "Er zijn berekeningen gemaakt door experts. Met deze pillen bespaar je drieënvijftig minuten per week."

"En wat doe ik met die drieënvijftig minuten?"

"Wat je maar wilt..."

"Wat mij betreft," zei de kleine prins bij zichzelf, "als ik drieënvijftig minuten had om te besteden zoals ik wilde, zou ik op mijn gemak naar een bron met vers water lopen."

Niet alles in het leven draait om nut of efficiëntie, wilde De Saint-Exupéry duidelijk maken. Waardeer het kleine, betekenisvolle.

Momo en de Tijdspaarders

In Momo en de Tijdspaarders, het kinderboek van Michael Ende, zien we hoe de mysterieuze grijze heren mensen overtuigen om tijd te ‘sparen’. Ze beloven een efficiënter leven, maar in werkelijkheid stelen ze de tijd zelf - en daarmee ook de rust, aandacht en betekenisvolle momenten uit het leven.

Wanneer Momo vraagt wat er met alle bespaarde tijd gebeurt, krijgt ze een vaag antwoord:

"Je tijd wordt veilig en wel voor je bewaard."

Maar wie Momo leest, begrijpt dat tijd pas echt van ons is als we haar zelf beleven.

Net als in Momo en De Kleine Prins moeten we ons bij AI in het onderwijs blijven afvragen wat tijdsbesparing eigenlijk betekent. Gaat het alleen om efficiëntie, of verliezen we iets essentieels als we het ‘ritme’ van onderwijzen onder druk zetten?

Ook al kan iets sneller, het wil niet zeggen dat het ook sneller moet.

Ter inspiratie wat reflectievragen, met dank aan De Kleine Prins en Momo:

𝐎𝐦 𝐭𝐞 𝐛𝐞𝐬𝐩𝐫𝐞𝐤𝐞𝐧 𝐦𝐞𝐭 𝐜𝐨𝐥𝐥𝐞𝐠𝐚’𝐬:

1. Welke aspecten van leren en onderwijzen verliezen hun waarde als we ze proberen te optimaliseren voor efficiëntie?
2. Welke vormen van menselijke interactie zijn onmisbaar in het onderwijs, ongeacht de mogelijkheden van AI?
3. Wanneer wordt AI een bedreiging voor de professionele autonomie van leraren, en hoe kunnen we dat voorkomen?
4. Welk pedagogisch appel doet AI op ons onderwijs?

𝐌𝐞𝐭 𝐥𝐞𝐞𝐫𝐥𝐢𝐧𝐠𝐞𝐧 𝐢𝐧 𝐡𝐞𝐭 𝐩𝐨:

1. Moet alles in de klas sneller en makkelijker gaan, of zijn er dingen die juist langzaam en met aandacht moeten gebeuren?
2. Wat is iets in de klas dat je graag zelf doet, zonder hulp van een computer of AI?
3. Waarom is het soms fijn om zelf na te denken in plaats van een computer het antwoord te laten geven?
4. De kleine prins stelt vragen die volwassenen soms niet meer stellen. Welke vragen over onderwijs en technologie (zoals AI) zouden we volgens jullie vaker moeten stellen?

𝐌𝐞𝐭 𝐥𝐞𝐞𝐫𝐥𝐢𝐧𝐠𝐞𝐧 𝐢𝐧 𝐡𝐞𝐭 𝐯𝐨:

1. Zijn er in het onderwijs zaken die nuttig lijken, maar ten koste gaan van iets waardevols?
2. Wat zijn voor jullie kleine, betekenisvolle momenten zonder technologie?
3. Wat zijn voor jullie de kleine, betekenisvolle momenten mét technologie?
4. Welke wijsheid is door AI niet na te bootsen?

Met dank aan Joop Berding