Hoe lees je de Bijbel met leerlingen? Je zult herkennen dat het niet altijd meevalt om leerlingen betrokken te maken bij bijbelteksten of om een gesprek over God en geloof verder te brengen dan meningen en gevoelens.

Dat jongeren in het algemeen steeds minder gemotiveerd zijn om te lezen draagt daar niet aan bij.

De Britse onderzoeker Julia Ipgrave verklaart dit aan de hand van interviews met leerlingen als volgt: jongeren zien boeken als statisch. Met mensen kun je levendige discussies hebben en je eigen mening vormen, in een boek zijn dingen vastgelegd. Bovendien kunnen ze het idee hebben dat teksten zoals in de Bijbel gaan over oude tradities en niet over hun leven in een wereld waarin dingen snel veranderen.

Inderdaad: de Bijbel gaat over diepere vragen van het leven in Gods wereld, die niet altijd zomaar aan de oppervlakte liggen. Er is aandacht nodig om die te ontdekken. Toch is het een misverstand dat deze teksten geen ruimte geven aan de stem van de lerende. Integendeel, ze zijn er juist op uit om die mens te veranderen, te vormen. Aan leraren is het daarom de uitdaging te laten zien dat de Bijbel een boek is dat met je praat, zoals iemand het eens zei. Dit mag je doen vanuit de overtuiging dat de auteur ervan, de Heilige Geest, levend aanwezig is.Ter inspiratie: Arnold Huijgen (2019), Lezen en laten lezen. Het vraagt ook iets van hoe je leerlingen om leert gaan met teksten. Als de Bijbel een eigen stem heeft in de klas, dan impliceert dit dat er geluisterd moet worden om die te horen. Dat luisteren is een actieve houding en een actief proces van vragen stellen, aannames checken, de ander (i.e. de tekst en ook Gods stem daarin) proberen te begrijpen, met jezelf komen en dan ook reageren.

Aan leraren is het de uitdaging te laten zien dat de Bijbel een boek is dat met je praat.

In het onderzoek dat plaatsvond in het kader van mijn masterstudie Onderwijspedagogiek Aan de Vrije Universiteit Amsterdam; het onderzoek werd begeleid door dr. Gerdien Bertram-Troost.ging ik na welke inzichten uit het lees- en literatuuronderwijs zo’n gesprek met bijbelteksten in de klas kunnen bevorderen. Het onderzoek was specifiek gericht op docenten godsdienst/levensbeschouwing, maar kan ook voor anderen behulpzaam zijn.In het vervolg van dit artikel deel ik op basis hiervan een aantal aanbevelingen.

1. Zit leerlingen niet in de weg

Focus in je voorbereiding niet op wat jij wilt overbrengen naar aanleiding van de tekst, maar stel jezelf de vraag welke elementen of personages in de tekst bij je leerlingen reactie, herkenning of vervreemding op zullen roepen. Uit onderzoeken naar de manier waarop leraren gedichten bespreken in de klas blijkt dat zijzelf met hun expertise in de weg kunnen zitten. Het idee dat de leraar weet wat de tekst betekent verhindert leerlingen om zelf na te denken en vragen te stellen aan de tekst. De manier waarop jij de Bijbel leest doet ertoe, maar het is belangrijk om leerlingen eerst te verwijzen naar de tekst zelf en ruimte te geven hun eerste reacties te exploreren.

2. Stel authentieke, exploratieve vragen

Ga na wat voor soort vragen je stelt. Open vragen zijn natuurlijk altijd beter dan gesloten vragen. Maar ook het soort open vragen maakt uit: zijn het vragen waar je (stiekem) een bepaald antwoord op verwacht, of zijn ze echt open en zetten ze de leerling aan tot reflectie? Belangrijk is ook in eerste instantie niet te focussen op technische elementen van de tekst, maar de eerste intuïties bij een tekst. Voorbeelden van zulke vragen zijn: wat komt in deze tekst oneerlijk op je over? Welke persoon in deze tekst begrijp jij het beste?

Overigens blijken leerlingen zelf vaak beter te zijn dan leraren in het stellen van zulke zogenoemde authentieke, exploratieve vragen. Maak daar gebruik van. Neem zo’n vraag als uitgangspunt en ontdek samen antwoorden (in plaats van zelf antwoord te geven).

3. Stimuleer de verbeelding

De verbeelding is een krachtig middel. Strategieën die gericht zijn op het visualiseren van teksten, het inleven in de hoofdpersoon en het expliciteren van persoonlijke herinneringen en associaties blijken bijzonder behulpzaam om leerlingen meer betrokken te maken bij de tekst, juist wanneer er op cognitief niveau verwarring optreedt. Vragen als ‘waar moet je aan denken als je dit leest?’ en ‘waarom zou deze persoon dat doen?’ helpen hierbij. Dit leidt tot meer empathie bij leerlingen.

4. Leer strategieën aan

Een cultuur van samen lezen en interpreteren creëer je ook door regels af te spreken die in het proces leidend zijn. Bijvoorbeeld: ‘Als iets in de tekst vreemd is of saai, is het waarschijnlijk belangrijk.’ En: ‘Om vragen en moeilijkheden op te lossen geef je argumenten vanuit de tekst eromheen.’ Laat leerlingen hierbij reageren op elkaars ideeën. Mogelijk kun je ook andere bronnen inbrengen die behulpzaam zijn bij het oplossen van hun vragen. Om hen zulke strategieën aan te leren moet je ze zelf voordoen. Door hen daarbij uit te dagen te reageren op jouw lezing en met andere of betere perspectieven te komen stimuleer je hen een zelfstandige houding in te nemen ten opzichte van de tekst.

5. Laat leerlingen schrijven

Bij het leren luisteren naar en leren reageren op teksten kan schrijven behulpzaam zijn. Hiervoor kun je leerlingen vragen een persoonlijke reactie te schrijven bij een tekst die ze voor zich hebben. Wat roept het op, welke vragen hebben ze? Of meer toegespitst: wat vertelt deze tekst jou over liefde, over …? Vervolgens wisselen ze dit uit met een medeleerling. Je vraagt hen ten minste één vraag die ze aan de tekst hebben te stellen in de groepsdiscussie die volgt. Naar aanleiding daarvan schrijven de leerlingen een tweede reactie. Wat hebben ze ontdekt? Welke nieuwe vragen zijn er gerezen? Een tweede stap is dat je als leraar informatie aanreikt over de historische context van de tekst, culturele elementen uitlegt of opdrachten geeft gericht op het onderzoeken van vormkenmerken van de tekst. Je kunt hierin aansluiten bij wat er in de discussies al naar voren is gekomen. Met als doel de auteur of hoofdpersoon van de tekst beter te leren kennen en begrijpen. Door leerlingen vervolgens wéér een persoonlijke reactie te laten schrijven kunnen zij hun ideeën verder ontwikkelen en herzien. De Britse literatuurdocent Michael Pike herhaalde dit proces gedurende een lessenserie met als gevolg dat leerlingen Het betrof leerlingen van veertien tot zestien jaar oud.die aanvankelijk meer weerstand dan interesse hadden in oude, Engelse gedichten zich ontwikkelden tot scherpzinnige en enthousiaste lezers.

Zet zelf een stap terug.

Kortom: om een gesprek tussen leerlingen en de Bijbel op gang te brengen helpt het om zelf een stap terug te doen met je ideeën en interpretaties. De focus verschuift van de inhoud van wat je wilt overbrengen naar het proces. Zo heb je als leraar een belangrijke vormende rol waarbij je leerlingen in mag wijden in Gods wereld die in de Bijbel aan het licht komt.